فعالیت منطقه ویژه اقتصادی سرخس در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۷۵، همزمان با افتتاح راه آهن مشهد-سرخس-تجن با حضور رهبران و نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور جهان آغاز شد و با توجه به اعلام آمادگی آستان قدس رضوی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه، «موسسه منطقه ویژه اقتصادی رضوی» تشکیل و مدیریت آن به آستان قدس واگذار شد. هم اکنون این موسسه ذیل بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند و مسئولیت برنامه‌ریزی و اقدام برای طرح‌های توسعه این منطقه را بر عهده دارد.
در گفتگو با محمدرضا کلایی مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس، از اقدامات انجام شده برای تقویت این منطقه و تحقق اهداف و سیاست‌ها پرسیده‌ایم و برنامه‌های سال جدید را نیز جویا شده‌ایم.
در ابتدا به تاریخچه شکل‌گیری منطقه ویژه اقتصادی سرخس اشاره‌ای داشته باشید.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس در دهه 70 با همکاری و سرمایه‌گذاری آستان قدس رضوی و دولت ایجاد شد، با این هدف که از یک‌سو باعث رونق اقتصادی و رفع محرومیت از سرخس، که یکی از شهرهای موقوفه‌دار است شود و از سوی دیگر با ایجاد کریدور ترانزیتی به سمت کشورهای شرق آسیا، فرصت اقتصادی جدیدی را برای کشور مهیا کند.
این اهداف تا چه اندازه محقق شده است؟
با توجه به سیاست‌هایی که از ابتدا طراحی شده بود، آستان قدس رضوی تقریباً به تمامی تعهدات خودش عمل کرده است و به عنوان مثال در ایجاد زیرساخت ها مانند اتصالات مورد نیاز مرزی و جذب سرمایه گذران موفق بوده منتهی عموماً عدم هماهنگی دولت‌ها و مجالس وقت این اجازه را نداده است که این منطقه ویژه اقتصادی، به عنوان یک منطقه آزاد شناخته بشود و پتانسیل‌های آن شکوفا بشود.
پیگیری‌های آستان قدس رضوی برای رفع موانع این موضوع چه بوده است؟
با توجه به تأکیدات تولیت معزز آستان قدس رضوی، پیگیری‌های قائم مقام محترم و سایر مسئولان، آنچه از سال 1400 مدنظر قرار گرفته است، اولاً رفع موانع تبدیل منطقه ویژه سرخس به منطقه آزاد بوده و ثانیاً محقق شدن رونق متناسب با زیر ساخت های طراحی شده. در همین راستا پیگیری‌های صورت گرفته منجر به مصوبه هیئت وزیران برای تفکیک لایحه ایجاد منطقه آزاد تجاری سرخس-دوغارون و امیرآباد در هیئت دولت شد و این لایحه عملاً به شکل مجزا برای منطقه آزاد سرخس، منطقه آزاد دوغارون و منطقه آزاد امیرآباد تفکیک شد و این اقدام، زمینه را برای مصوبات مجلس شورای اسلامی جهت ایجاد منطقه آزادی تجاری و صنعتی فراهم کرد.
با توجه به این سیاست‌گذاری آستان قدس، مهم‌ترین اقداماتی که سال گذشته در منطقه ویژه اقتصادی سرخس انجام شده چیست؟
اولین و مهم‌ترین اقدامی که در سال 1400 در منطقه ویژه اقتصادی سرخس رقم خورد همان اخذ مصوبه هیئت وزیران در اصلاح لایحه و فراهم آوردن زمینه لازم برای دریافت مصوبه مجلس است که به آن اشاره کردم. دومین اتفاق مربوط به حوزه سرمایه گذاری، توجه و تمرکز روی زیرساخت های موجود و استفاده حداکثری از آن‌ها بود که در همین راستا فرودگاه سرخس در قالب یک فرودگاه بین‌المللی طراحی شده است و با داشتن چهار کیلومتر طول باند، برای پروازهای بزرگ مهیا است. با این اتفاق در حال حاضر منطقه ویژه سرخس دارای یک بارانداز بین مُدهای مختلف حمل و نقل از جمله مُد ریلی، مُد جاده‌ای و مُد هوایی است که بسیار حائز اهمیت است.
هدف‌گذاری برای تبدیل سرخس به هاب ترانزیتی
این فرودگاه 11 سال تعطیل بود و طی اقداماتی با عقد قراردادها و اخذ مجوزهای لازم هم‌اکنون به عنوان فرودگاه فعال شناخته می‌شود. همچنین سرمایه‌گذاری انجام شده روی دستگاه‌ها و تجهیزات، علاوه بر تدوین یک برنامه پروازی منظم مسافری، زمینه‌سازی لازم برای تبدیل این منطقه به یک هاب ترانزیتی ترکیبی ریلی و هوایی از شرق آسیا به نقاط مختلف دنیا به ویژه آفریقا محقق خواهد شد.
بهره‌برداری از جاده ترانزیت مرزی با 150 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری
سومین اتفاق در سال 1400 اتصال منطقه ویژه اقتصادی سرخس به مرز بود که در طراحی اولیه باید جاده‌ای تحت عنوان جاده ترانزیت احداث می‌شد تا منطقه ویژه اقتصادی سرخس را به مرز ترکمنستان متصل کند. اگرچه این مهم باید دو دهه قبل پیگیری و با همکاری دولت وقت اجرایی می‌شد، اما خوشبختانه ما توانستیم در سال 1400 با همراهی‌های اجتماعی و همدلی مردم و مسئولان شهرستان سرخس با آستان قدس رضوی این جاده را که با هزینه حدود 150 میلیارد تومان احداث شده بود به بهره‌برداری برسانیم. این جاده به لحاظ حمل و نقل جاده ای، هم برای منطقه ویژه بسیار مهم است و هم می‌تواند تبدیل شدن منطقه ویژه به منطقه آزاد را تسهیل کند. لذا ما کریدور اتصال به مرز را دنبال کردیم و برای احداث جاده ترانزیت، دو پل بزرگ با دهنه‌های عریض ایجاد شد و طی هماهنگی‌های صورت گرفته با شرکت راه آهن برای خطوط ریلی هم هماهنگ شد که این یک دستاورد بسیار مهم است و می‌توانیم آن را سومین اتفاق بزرگ سال 1400 تلقی کنیم.
جذب 15 سرمایه‌گذار
چهارمین دستاورد مهم در سال گذشته، جذب حدود 15 سرمایه‌گذار برای منطقه ویژه بود که عموماً در حوزه لجستیک، حمل و نقل و بازرگانی مشغول به کار هستند. انعقاد قرارداد با این سرمایه‌گذاران انجام شده و این اتفاق، زمینه خوبی برای سرمایه‌گذاری سال‌های آینده در منطقه ویژه اقتصادی سرخس فراهم خواهد کرد.
پنجمین اقدام مهم سال گذشته، اجرای طرح کشاورزی مشارکتی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تأمین زمین توسط آستان قدس بود. در این شیوه مشارکتی، تأکید بر این بوده که از روش‌های نوین و دانش‌بنیان در عرصه کشاورزی استفاده کنیم، ضمن که استفاده از نیروی انسانی بومی نیز یکی از الزامات بوده است. هم‌اکنون با اجرای این طرح، ۱۰۰ هکتار باغ پیشرفته گردوی گرمسیری ایجاد شده و در افق سه ساله به بیش از هزار هکتار خواهد رسید. همچنین تلاش خواهیم کرد سرخس به یک الگوی کشاورزی مدرن در سطح کشور تبدیل کنیم.
به بار نشستن سرمایه‌گذاری عظیم آستان قدس رضوی در سرخس
در مجموع معتقدم مهم‌ترین اتفاقی که در سال 1400 رخ داد این بود که سرمایه‌گذاری عظیم آستان قدس رضوی در دهه 70، که منطبق با یک چشم‌انداز بین‌المللی در سرخس انجام شده بود تا حد قابل قبولی به بار نشست. این اتفاق به دلایل مختلفی سال‌ها به تأخیر افتاده بود اما در حال حاضر با چشم اندازی به مراتب مثبت‌تر از چشم انداز سال 75 مواجهه هستیم چرا که اولاً رویکرد دولت برای تعامل همکاری اقتصادی با همسایگان به ویژه با محوریت شرق متفاوت از گذشته شده و تمایل به تحقق آن وجود دارد، دوما فرصت اتصال کریدور ریلی چین-آسیای میانه- ایران و ترکیه به اروپا یک فرصت بسیار مناسب است که می‌توانیم از آن استفاده کنیم. دلیل سوم هم اینکه، توسعه تعاملات اقتصادی با چین و تمرکز آن‌ها روی سرمایه‌گذاری در جنوب ایران، می‌تواند منطقه ویژه اقتصادی سرخس را به عنوان یک کریدور حمل و نقل از چین به جنوب ایران تبدیل کند و علاوه بر آن، مسیر ترانزیتی چین برای رسیدن به کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای جنوب اقیانوس هند باشیم.
حفظ حقوق موقوفه، خدمت به رشد اقتصادی کشور
آنچه وظیفه ما به عنوان مدیران منطقه ویژه اقتصادی سرخس است این است که ابتدا بتوانیم حقوق موقوفه را بر اساس سرمایه‌گذاری‌هایی که در مسیر همدلی و همراهی با دولت انجام داده به صورت کامل محقق کنیم و در درجه بعد، خدمات لازم را برای رشد اقتصادی کشور، گسترش ترانزیت و بهبود شرایط حمل و نقل به کار ببریم که این مهم با سیاست‌هایی که برای سال 1401 طراحی شده است محقق خواهد شد.
5 اولویت اصلی برای سال 1401
طبق سیاست‌های ابلاغی، در سال 1401 بر اساس رهنمودهای تولیت معزز آستان قدس رضوی و قائم مقام محترم ایشان، پنج اولویت اصلی برای منطقه ویژه اقتصادی سرخس تعیین شده است. اولویت اول تبدیل این منطقه به منطقه آزاد تجاری و صنعتی و استقرار آن طی یک تفاهم مناسب با دولت است. موضوع دومی که به عنوان سیاست کلان مدنظر قرار گرفته، ایجاد رونق در منطقه ویژه و همچنین گسترش فعالیت‌های اشتغال محور و عمل به مسئولیت‌های اجتماعی در شهرستان سرخس است که نیازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است که با توجه به همکاری ما با سرمایه‌گذاران و سرمایه پذیران بزرگ در استان خراسان رضوی، انشاءالله محقق خواهد شد. اولویت سوم، افزایش حجم ترانزیت از منطقه است. با توجه به سفر ریاست محترم جمهور به تاجیکستان و ترکمنستان و سفرهای متقابل، روابط ما با کشورهای همسایه در حال ارتقا است. ما باید از این فرصت استفاده کنیم و در سال 1401 حجم حمل و نقل ترانزیتی ریلی خودمان را بالا ببریم، کما اینکه این اتفاق افتاده و در پایان سال 1400 شاهدیم که 81 درصد حمل و نقل ترانزیتی ریلی کشور از مرز سرخس انجام می‌شود و بنابراین هر تلاشی که برای توسعه این ظرفیت انجام دهیم، به میزان زیادی با واکنش مثبت بازار مواجه خواهد شد.
امضای هفت قرارداد سرمایه‌گذاری در نمایشگاه تاجیکستان
اتفاق بعدی حضوری در بازارهای منطقه است. مهم است که ما در نمایشگاه‌ها، بازارها و میتینگ‌های مختلف سرمایه‌گذاری شرکت کنیم و بتوانیم ظرفیت‌های منطقه ویژه اقتصادی سرخس را معرفی و سرمایه‌گذاری‌ها و همکاری‌های بیشتری جذب کنیم که برای محقق شدن آن، با همکاری مجموعه‌های مختلف برنامه‌ریزی لازم انجام شده است. در همین راستا اولین گام اجرای این برنامه در اسفند ماه 1400 برداشته شد و منطقه ویژه اقتصادی سرخس حضوری موفق در نمایشگاه جمهوری اسلامی در تاجیکستان داشت که منجر به عقد هفت قرارداد سرمایه‌گذاری شد و به نظرم این قراردادها به‌صورت ویژه رونق اقتصادی خوبی به منطقه خواهد آورد.
تلاش برای افزایش سرعت تخلیه و بارگیری ریلی
سیاست مهم دیگر در سال 1401، فعال کردن مُدهای ترکیبی به ویژه با سرمایه‌گذاری روی سایت stb (ویژه عملیات تخلیه و بارگیری‌های ریلی) در منطقه است. در این سایت ریل‌های عریض و نرمال در کنار هم قرار می‌گیرد و انشاءالله می‌توانیم سرعت تخلیه و بارگیری را بالاتر ببریم.
پنجمین سیاست، سرمایه‌گذاری در حوزه حمل و نقل کانتینری است. در این زمینه ما باید اصول سرمایه گذاری و اصول لجستیک را تغییر بدهیم تا بتوانیم سهم بالاتری از بازار را در سال‌های آینده بگیریم. راهکار آن، حمل و نقل کانتینری است که با کمک بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری خودمان بتوانیم به این مسئله کمک کنیم. یک بخش آن، تجمیع گمرکات در منطقه ویژه است که حدود 90 درصد کار آن انجام شده است. انشاالله در اوایل 1401 شاهد این اتفاق خواهیم بود و بزرگ ترین مانع از نظر لجستیک و حمل و نقل، که یکپارچه شدن گمرکات است، رفع خواهد شد.
برای محقق شدن این برنامه‌ها چه نیازهایی وجود دارد؟
دو مسئله و نیاز اصلی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس هست که اگر بخواهیم سهم بالایی از لجستیک منطقه و فرا منطقه داشته باشیم باید به آن توجه کنیم؛ نیاز اول، الکترونیکی کردن فرآیندها و هوشمندسازی بسیاری از خدمات در سطح کلاس بین‌المللی حمل و نقل است که خوشبختانه فرآیند اجرایی آن شروع شده اما هنوز بسیار عقب‌تر از زیرساخت‌های موجود در منطقه است و اولویت ما در سال 1401 نیز همین موضوع است. نیاز دوم، افزایش توانمندی همکاران و شرکای تجاری ما برای حضور در بازارهای بین‌المللی است که در این زمینه، شرکت کسب و کار رضوی طرف قرارداد ماست و امیدوارم بتوانیم با استفاده از دوره‌های آموزشی لازم، فرآیندها را بهبود بخشیم.
این برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در نهایت چه تأثیری در بهبود وضعیت شهرستان سرخس خواهد داشت؟
یکی از مهم‌ترین اقدامات به عنوان اقدام راهبردی منطقه ویژه اقتصادی، ایجاد بسترهای سرمایه گذاری برای فعالیت‌های موازی در کل شهرستان سرخس است چراکه ما برای ایجاد یک هاب تجاری نیازمند امنیت هستیم و این امنیت با سرمایه‌گذاری در کل شهرستان سرخس اتفاق می‌افتد و آن فعالیت‌های اصلی عموماً با همراهی مجموعه‌های آستان قدس اتفاق افتاده است. ایجاد باغات پسته و گردو با مشارکت بخش خصوصی توسط شرکت کشاورزی رضوی، فعال کردن کمپ‌های توریستی و تفریحی و همچنین بهره‌برداری مناسب از املاک آستان قدس با رویکرد اشتغال‌زایی و ارزآوری، می‌تواند به منطقه ویژه برای عمل به مسئولیت‌های اجتماعی و پایدارسازی منطقه کمک کند و این برنامه انشاءالله در سال 1401 با قوت پیگیری خواهد شد.
